_edited.png){kind=logo}
TULPEN
MANIE
LEIDEN
Achtergrond
Reis van de Tulp van Azië naar Europa in Beeldende Kunst
Tulpen zijn van oorsprong afkomstig uit het Tian Shan gebergte in Centraal-Azie. Het is onbekend wanneer de eerste teelt van tulpen begon, maar wel dat ze rond 1050 al zeer geliefd waren bij de bezoekers van de tuinen in Isfahan in Perzië, en ook in Bagdad, Irak. Deze tulpen hadden smallere bloemblaadjes en waren veel korter dan moderne tulpen.
Ze waren overwegend bloedrood en werden vereerd door de stammen die dit gebied bewoonden. De bloem werd 'lale' genoemd, wat afkomstig is van het woord ‘lal’ en rood betekent. De tulp vond vervolgens zijn weg naar Turkije via de Zijderoute en werd het symbool van het Ottomaanse Rijk. Toen de lale het Westen binnenkwam werd het een statussymbool voor de Europese elite, niet alleen vanwege zijn kleuren en variabiliteit, maar ook vanwege zijn exotische gelijkenis met 'de hoofdtooi van een Turkse man’, de turban, waar de tulp uiteindelijk naar werd vernoemd.
The Ottoman Love of the Tulip - Levni (1680s-1732)
De tulp op Iznik tegels
Rond 1560 werd de beroemde Rustem Pasha Moskee gebouwd, genoemd naar een van de bekendste Ottomaanse staatslieden uit die tijd, en ontworpen door architect Mimar Sinan. De moskee bevindt zich in het historische hart van Istanboel en is beroemd om de versiering met de mooiste tegels uit de Ottomaanse periode. Door de hele moskee zijn onder andere 41 verschillende tegels met tulpmotieven te zien. De tegels werden gemaakt door kunstenaars uit Iznik.
Hieronder staan drie voorbeelden van Iznik tegels met tulpmotief uit 16e eeuw in de Rustem Pasha Moskee te Istanboel, Turkije.
De tulp is al eeuwenlang een veel voorkomend motief in Ottomaanse en Turkse ontwerpen. Het wordt gebruikt in textiel, tegels, keramiek, architectuur en calligrafie kunst. Gelukkig dat sommige werken van ambachtslieden van vele eeuwen geleden bewaard zijn gebleven. Hieronder staan een paar voorbeelden:
Ottomaans schilderij op hout uit de 16e eeuw, en rechts een fragment uit een 17e eeuw kemha. Kemha is een textiel gemaakt van zijde en met metaal omwikkeld garen.
Sultans gebruikten kaftangewaden als symbolen van macht. Het is dus geen wonder dat er veel patroon en versiering op werden aangebracht. De hele kaftan zou extra lang en breed zijn gesneden om een sultan er nog majestueuzer uit te laten zien. Dit is het portret van Sultan Selim II (1512-1520) bij boogschiettraining. Het miniatuurschilderij dateert uit de jaren 1560 en is het werk van de beroemde schilder Nigari. De sultan draagt een kaftan met een ontwerp van tulpen en kleine rode bloemen in een medaillonpatroon, over een gewaad met een bloemenontwerp.
De ontdekking van de tulp in Europa
De Vlaming Ogier Ghiselin de Busbecq, die als ambassadeur naar Constantinopel (Istanboel) afreisde in 1558, meent als eerste de tulp te hebben ontdekt. Hij schrijft over zijn ontdekking van de tulp in een boek in 1581.
Maar misschien was het de Zwiterse natuurdeskundige Conrad Gesnner die de tulp introduceert in Europa als hij in 1559 een tulp in de tuin van de Augsburgse magistraat Johann Heinreich Herwart ziet. Hij tekent de bijzondere bloem en maakt er aantekeningen bij. Zijn tekening wordt gezien als de eerste afbeelding van een tulp in Europa.
Eerste afbeelding van de tulp binnen Europa - Conrad Gesner (1516-1565)
De introductie van de tulp in Nederland
Het was de Vlaamse botanicus Carolus Clusius (1526-1609), die de tulp naar de Hortus Botanicus in Leiden bracht, de eerste en nu oudste academische tuin in Nederland. Clusius observeerde de groei en bloei van tulpen van dichtbij en was vooral gefascineerd door de variëteiten met veelkleurige en gevederde bloemblaadjes. Zie onderstaande afbeelding van de Semper Augustus uit die tijd.
17e eeuw - Semper Augustus, de duurste tulp tijdens de Tulpenmanie
Tulpenmanie
Tussen 1633-1637 waren deze opvallende tulpen zo populair dat de prijs van de bollen snel steeg en waar investeerders uitzonderlijk hoge bedragen voor betaalden, soms wel tien maal het jaarsalaris van een vakman. Dit leidde tot een buitengewone episode van prijsinflatie die bekend staat als Tulpenmanie, ook wel tulpenwindhandel genoemd. Tulpenmanie wordt gezien als de eerste financiële luchtbel die rond 1637 uit elkaar spatte. In onderstaand schilderij bewaakt een edelman de bloeiende tulpenvelden, terwijl soldaten bloembedden vertrappen in een vergeefse poging om de tulpenmarkt te stabiliseren door het aanbod te beperken.
